Ανατρέφοντας τα παιδιά μας
Ανατρέφοντας τα παιδιά μας
Δύο «επαγγέλματα» δεν χρειάζονται εκπαίδευση, αλλά γίνονται όπως τύχει και εντελώς ερασιτεχνικά: Αυτό του γονιού και αυτό του πολιτικού.
Με τους πολιτικούς δεν θέλουμε να ασχοληθούμε σήμερα. Τα ξέρουν άλλωστε όλα μόνοι τους. Έτσι τουλάχιστον νομίζουν.
Πολλοί γονείς αντιθέτως αποζητούν κάποιες πληροφορίες, που θα τους βοηθήσουν να αναθρέψουν καλύτερα τα παιδιά τους. Επειδή τα υπεραγαπούν, σε αντίθεση με τους πολιτικούς, οι οποίοι δεν μας αγαπούν, αλλά απλώς μας εκμεταλλεύονται ως ψηφοφόρους που τους εξασφαλίζουν προνόμια, χρήμα και δόξα.
Για τους γονείς λοιπόν τώρα, το πρώτο ερώτημα είναι το πότε αρχίζει η επιρροή τους στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού τους. Είναι απίστευτο, αλλά ήδη από τη στιγμή που τα μωρά σηκώνονται, πολύ πριν περπατήσουν ή μιλήσουν, συσσωρεύουν εντυπώσεις από το στενό μητρικό (και πατρικό αργότερα) περιβάλλον, οι οποίες αρχίζουν να διαμορφώνουν το χαρακτήρα τους.
Δεν παύει όμως και το κάθε παιδί, όπως ο κάθε άνθρωπος, να έχει το δικό του DΝA, τις δικές του καταβολές, ικανότητες, κλίσεις και τα κληρονομημένα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα του. Αυτά φαίνονται από την πολύ μικρή ηλικία και πρέπει να λαμβάνονται σοβαρότατα υπόψη, διαφορετικά η όποια προσπάθεια των γονιών θα καταλήξει σε σύγκρουση.
Η εξέλιξη αυτή διαμόρφωσης του χαρακτήρα συνεχίζεται σε όλα τα ηλικιακά στάδια, ενώ όσο περνάν τα χρόνια αυξάνονται και οι εξωτερικές επιδράσεις, από το σχολείο, τις παρέες, τον κοινωνικό περίγυρο.
Για τους γονείς η καλύτερη περιφρούρηση του παιδιού τους απέναντι στις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις αποτελεί η μέχρι τότε διαμόρφωση του χαρακτήρα του, ενώ ο βαθμός σταθερότητας και βάθους των χαρακτηριστικών αυτών είναι αποφασιστικής σημασίας.
Τα πολύ μικρά παιδιά θαυμάζουν ενδόμυχα τους γονείς τους, συχνά και άλλα άτομα του περιβάλλοντός τους και προσπαθούν να τα μιμηθούν. Γι’ αυτό, ειδικά στην ηλικία αυτή είναι πολύ σημαντικό το «καλό παράδειγμα» που τους δείχνουν οι γύρω τους. Εδώ πρέπει να εκπαιδευτούν και οι ίδιοι οι γονείς. Γιατί και η κάθε δική τους πράξη έχει επίπτωση στα παραπάνω, αφού χωρίς να φαίνεται, η κάθε ενέργειά τους εκπαιδεύει τα παιδιά τους καθημερινά.
Η διαμόρφωση του χαρακτήρα του μικρού παιδιού, αρχίζει πολύ πριν να μιλήσει. Το μωρό θέλει να μάθει. Η μάθηση είναι μέσα στο DNA του, όμως το θέλει με τους δικούς του κανόνες. Του αρέσει να ακούει κάτι πολλές – πολλές φορές. Δεν κουράζεται να ακούει το ίδιο παραμύθι πάλι και πάλι, αμέτρητες φορές. Γι’ αυτό είναι λάθος η προσπάθεια να του μάθουμε όσο πιο πολλά γίνεται, για να τα επιδείξουμε μετά σε φίλους και συγγενείς που θα χειροκροτήσουν το «πανέξυπνο» παιδί μας. Πρέπει να του αφήνουμε χρόνο και για οτιδήποτε του τραβήξει την προσοχή. Ένα κολιέ της γιαγιάς που παίρνει στα χέρια του, το ρολόϊ του θείου που επεξεργάζεται και άλλα τέτοια, απαιτούν πολύ χρόνο για να γίνει κατανοητό το πώς λειτουργούν όσα αντικείμενα τραβήξουν την προσοχή του και πως είναι δομημένα. Ας του προσφέρουμε τον επιθυμητό χρόνο ακόμα και για όσα είναι για μας απλά και βαρετά.
Στα μικρά παιδιά η εκπαίδευση περνάει μέσα από το παιχνίδι, όπως άλλωστε και η ίδια η φύση έχει προβλέψει, όχι μόνο για τον άνθρωπο, αλλά και για όλα τουλάχιστον τα θηλαστικά. Γατάκια, σκυλάκια, λιονταράκια, παίζοντας μαθαίνουν να αναμετρούνται μεταξύ τους, να σταθμίζουν τις δυνάμεις τους, να κυνηγούν, να επιβιώνουν.
Τα παιχνίδια λοιπόν έχουν σημαντική εκπαιδευτική σημασία. Δυστυχώς τα περισσότερα σήμερα, έρχονται από την Ταϊβάν και την Κίνα, είναι πλαστικά και αποβλέπουν σε μια πρώτη εντύπωση, ώστε να γίνει και η αγορά, αλλά δεν δίνουν στα παιδιά καμία δυνατότητα ανάπτυξης νέων ικανοτήτων ή δημιουργικής αναζήτησης.
Οι γονείς τα αγοράζουν σωρηδόν και τα παιδιά τα βάριουνται μέσα σε λίγη ώρα, με αποτέλεσμα τα παιδικά δωμάτια να είναι γεμάτα άχρηστα στην ουσία αντικείμενα.
Αυτό ισχύει ακόμα και τα επώνυμα ακριβά ξύλινα παιχνίδια, μόνο μπιμπελό μπορούν να χαρακτηριστούν. Τα επιβάλλουν κυρίως οι μητέρες, επειδή αρέσουν σε αυτές ή επειδή έχουν οικολογικές ανησυχίες και πιστεύουν ότι απαλλάσσοντας το περιβάλλον από τον πλαστικό καταιγισμό, θα μειώσουν την καταστροφή του. Όμως κανένα παιδί δεν τα ζητάει επίμονα, ούτε παίζει με αυτά για μεγάλα διαστήματα. Είναι εξ ίσου στείρα όπως και τα πλαστικά. Αλλά ακόμα πιο δύσχρηστα και καθόλου μετατρέψιμα.
Θυμάμαι ότι μια μέρα, λίγο μετά τον εμφύλιο, μας μοίρασαν δέματα, τα οποία κάποια οργάνωση από την Αμερική είχε συγκεντρώσει, ως δωρεές από φιλεύσπλαχνους Αμερικανούς πολίτες προς τους φτωχούς Έλληνες. Μέσα υπήρχε κι ένα παιχνίδι. Ένα πλαστικό φορτηγό μεταφοράς ποτών Coca–Cola, που είχε και φορτωμένα καφάσια με απομίμηση μπουκαλιών. Η χαρά μου δεν λέγεται. Μη έχοντας άλλα παιχνίδια το μετέτρεψα πολλές φορές και έπαιζα με αυτό για πολλά χρόνια μέχρι και το γυμνάσιο. Ας δώσουμε λοιπόν στα παιδιά μας κάτι που θα αποτελέσει την πρώτη ύλη για δικές τους αναζητήσεις.
Εκείνη την εποχή παίζαμε σε μεγάλες παρέες, έξω από τα σπίτια, κουτσό, τσαλίκι, και αμάδες με πέτρες και ξύλα από το δρόμο ή κάναμε τόξα, σφεντόνες, καλάμια για ψάρεμα και τσέρκια με υλικά που μαζεύαμε από δω και από κει. Ήταν πρωτόγονα, όμως τα αγαπούσαμε γιατί ήταν δικές μας κατασκευές, και ανταγωνιζόμασταν μεταξύ μας για το ποια ήταν η καλύτερη. Με αυτά κυνηγούσαμε ή ψαρεύαμε.
Συγκρίνετε τώρα αυτές τις ιδιοκατασκευές με ένα πλαστικό τόξο ή με ένα σπαθί του «Πολέμου των Άστρων», που ανάβει και ένα μπλέ φως μέσα του.
Με τον εγγονό του κουμπάρου μου παίζουμε συχνά με τέτοια απλά παιχνίδια και με περιμένει εναγωνίως να πάω εκεί για να παραβγούμε ποιανού η χάρτινη σαΐτα θα πάει πιο μακριά ή να παίξουμε ναυμαχία, με βαποράκια ζωγραφισμένα σε καριγιέ χαρτί, με συντεταγμένες, αρίθμηση και γράμματα. Πηγαίνουμε και βόλτα στα κατσάβραχα ψάχνοντας για ζωύφια και περίεργα φυτά.
Δώστε λοιπόν απλά παιχνίδια στα παιδιά. Δεν φαντάζεστε πόσα είδη αυτοκινήτων μπορούν να φτιάξουν με διάφορα κουτιά (από παπούτσια πχ) λίγο σύρμα από συρμάτινη κρεμάστρα, μια τανάλια και κουμπιά ή φελλούς για ρόδες. Μια κούκλα από κάλτσα γεμισμένη με πίτουρα, με αυτοσχέδια ρουχαλάκια και με ζωγραφισμένο μουτράκι από το ίδιο το κοριτσάκι, θα αγαπηθεί πολύ περισσότερο από μια πανάκριβη Μπάρμπι με τα πολλά έτοιμα φορέματα.
Στην παιδική ηλικία η τηλεόραση βολεύει τους γονείς, αλλά καταστρέφει το παιδί. Το ίδιο και τα παιχνίδια στα Computers. Αυτά βοηθούν μόνο τους κατασκευαστές τους να θησαυρίσουν. Στα παιδιά αρέσουν πολύ, αλλά τα εθίζουν στο έτοιμο, στο αγοραστό.
Στα μεγαλύτερα παιδιά, ειδικότερα στην εφηβεία, είναι εντελώς απαραίτητο οι κατευθύνσεις των γονέων να δίδονται σαν μια συζήτηση μεταξύ φίλων, ως προτάσεις χωρίς δέσμευση, ως αναζήτηση τρόπου συμβολής σε όσα τα παιδί αποφασίζει και ποτέ ως εντολή ή διαταγή. Όσο πιο ουδέτερα και χωρίς συναισθηματική δέσμευση και όσο πιο υποβόσκουσα και όχι πιεστική είναι η επέμβαση με οδηγίες του γονιού, τόσο πιο εύκολα θα γίνει αποδεκτή από το παιδί.
Ενδιαφέρον δε είναι, ότι ακόμα και αν δεν μοιάζει να υιοθετούνται οι γονικές χαλαρές συμβουλές, ιδιαίτερα όσες λέγονται δήθεν παρεμπιπτόντως, εντυπώνονται βαθειά στο υποσυνείδητο του εφήβου και συνήθως ακολουθούνται.
Είναι χαρακτηριστική μια έρευνα που είχαν κάνει Γερμανοί ψυχολόγοι, για την συμπεριφορά εφήβων (γύρω στα 16) στις διακοπές. Όσα παιδιά συνοδεύονταν από τους γονείς τους ήταν ατίθασα, άτακτα και απρόβλεπτα. Όταν όμως τα ίδια αυτά παιδιά ήταν μόνα τους με φίλους τους, μακριά από τη γονική επιτήρηση, ενεργούσαν και συμπεριφέρονταν ακριβώς όπως θα ήθελαν ή θα ενεργούσαν οι γονείς τους.
Ένα από τα βασικά πράγματα, που πολύ νωρίς πρέπει να ξεκαθαρίσουν οι γονείς μέσα τους, είναι σε τι θα στοχεύει η ολοκληρωμένη εκπαίδευση του παιδιού τους, αλλά και να αποσαφηνίσουν κατά πόσο τα δεδομένα του παιδιού τους μπορούν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες τους..
Θέλουν δηλαδή να γίνει σώφρων πολίτης, να είναι ευγενικός ή τον προτιμούν διεκδικητικό; Να είναι επιθετικός ή χαλαρός και χαμηλών τόνων; Πρωταθλητής, δίκαιος, διαπρεπής ή απλά μόνο πλούσιος έστω και πατώντας επί πτωμάτων. Τον ονειρεύονται απλά εύπορο ή πάμπλουτο, σοφό, επιστήμονα ή οικογενειάρχη. Ή μήπως απλά και μόνο ευτυχισμένο;
Και βέβαια πρέπει και το παιδί να έχει τον χαρακτήρα, τις ικανότητες και τη θέληση να γίνει αυτό που ονειρεύεται ο γονιός. Όμως προσοχή, το να μην έχει τα απαιτούμενα προσόντα ή να μην θέλει να ακολουθήσει τις γονικές φιλοδοξίες , δεν σημαίνει τίποτα αρνητικό. Η καριέρα ενός εφήβου δεν πρέπει να εμποδίζεται από τα όνειρα των γονιών του για αυτόν. «Μα το κάνουμε για το καλό του», λένε οι γονείς. Σωστά, αλλά θυμίζω ότι ο πατέρας του Τσιτσάνη, ο οποίος έπαιζε πολύ καλά μπουζούκι, δεν του επέτρεπε ούτε να το αγγίξει, επειδή πίστευε ότι ο γιός του θα έπρεπε να ακολουθήσει μια καριέρα υπαλλήλου και κι δεν θα έπρεπε να ασχολείται με το χωρίς μέλλονμπουζούκι. Άλλωστε και οι γονείς του Ελύτη σε επιστολές προς τον θείο μου, που ήταν συγγενής τους, αναφερόταν με απόγνωσή στο ότι ο γιος τους δεν κατάφερνε να σταδιοδρομήσει ως ιδιωτικός υπάλληλος, σε κάποιο γραφείο, αλλά ασχολείτο συνέχεια με το διάβασμα βιβλίων, τα οποία, όπως έγραφαν, «τίποτα δεν προσφέρουν στην επαγγελματική καριέρα ενός ανθρώπου».
Τελικά ο Ελύτης πήρε το Βραβείο Νόμπελ και δόξασε όχι μόνο τον εαυτό του ή τους γονείς του, αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα.
Έτσι και ο πατέρας του διάσημου παιδαγωγού Μίλτου Κουντουρά, αυτού που ο Ασημάκης Πανσέληνος ονόμασε τον «πιο ανθρώπινο δάσκαλο της Ρωμιοσύνης», ήθελε τον γιό του φαρμακοποιό και δυσανασχετούσε, που εκείνος δεν τον άκουγε, αλλά ασχολιόταν με τη φιλολογία, τη «φοιτητική συντροφιά» και με την «μαλλιαρή» γλώσσα των δημοτικιστών.
Οι προθέσεις των γονέων λοιπόν, είναι αναμφισβήτητα καλές, αλλά συχνά ο ορίζοντάς τους περιορισμένος στα δικά τους βιώματα, τα οποία μπορεί μεν να είναι πλήρη επιτυχιών και κοινωνικής ανταπόκρισης, αλλά να μην ταυτίζονται με τα όνειρα ή τις ικανότητες των παιδιών τους.
Και ας μην ξεχνάμε ποτέ, ότι η κάθε δραστηριότητα έχει βέβαια τις δικές της θετικές πλευρές, αλλά και τα δικά της προβλήματα, που σπάνια γνωρίζουν όσοι δεν έχουν μια σχετική εξειδίκευση.
Ο χαρακτήρας του εφήβου διαμορφώνεται ισοβαρώς από το οικογενειακό περιβάλλον και από τον κοινωνικό περίγυρο στον οποίο ζει. Αν λείπει κάποιο ποσοστό σε μια εκ των δύο πλευρών, αναπληρώνεται από την άλλη. Γι’ αυτό θέλει μεγάλη προσοχή, ώστε να μην υπερισχύσει η μια πλευρά του οικογενειακού περιβάλλοντος (απαράδεκτα αυστηρός πατέρας ή μαμμόθρεφτο της υπερπροστατευτικής μητέρας), αλλά ούτε φυσικά και η άλλη, του δρόμου, του σχολικού περιβάλλοντος ή της κακιάς (??) παρέας.
Η άριστη λύση είναι να συζητούνται τα πάντα στο σπίτι, αλλά για να επιτευχθεί αυτό δεν πρέπει ποτέ (μα ποτέ) η κουβέντα να καταλήγει σε νουθεσίες, κρίσεις, οδηγίες, συμβουλές, αποφάσεις ή απαγορεύσεις. Ο γονιός πρέπει να συμπεριφέρεται ως ένας κολλητός φίλος και να ακούει χωρίς σχόλια ή άλλες επεμβάσεις. Αν ο έφηβος θελήσει συμβουλή θα την ζητήσει μόνος του. Αν του την δώσουμε, με κανέναν τρόπο δεν πρέπει να θελήσουμε ή και να απαιτήσουμε να την ακολουθήσει. Όσο πιο αμέτοχοι δείχνουμε, αλλά και με πραγματικό ενδιαφέρον ακούσουμε τα παιδιά, τόσο πιο συχνά θα μας μιλήσουν και τόσο πιο συχνά θα ακολουθήσουν την συμβουλή μας. Και μόνο από ενδόμυχη, ενστικτώδη αντίδραση, η ανταπόκριση του παιδιού δεν θα υπάρξει αν δεν πιστέψει ενδόμυχα, ότι αυτός και μόνο αποφάσισε.
Η σιωπηλή ανταπόκρισή μας σε όσα θελήσει να μας εκμυστηρευτεί, χωρίς σχόλια ή νουθεσίες θα αποτελέσει το ισχυρότερο κίνητρο για μια σχέση εμπιστοσύνης, απόλυτα απαραίτητη για να διαφυλάξουμε το παιδί μας από τους αμέτρητους κινδύνους της ζωής.
Η περίοδος των κοινών διακοπών είναι μια καλή ευκαιρία για χαλαρές συζητήσεις με τα παιδιά, αφού αφήνουν περισσότερο χρόνο για κουβεντούλες μακριά από την πίεση ωραρίων εργασίας, μαθημάτων και φροντιστηρίων. Ας εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία αυτή για σύσφιξη των σχέσεών μας με τα παιδιά.
Και ας θυμηθούμε ένα Γερμανικό ρητό που λέει: «Το να γίνεις πατέρας είναι εύκολο, αλλά το να είσαι είναι πολύ δύσκολο».
