Γράμματα από το Μόναχο του 1923.

30 Ιούν 2012 από lk

Γράμματα από το Μόναχο του 1923.

 

Με αφορμή την ήττα της Γερμανίας από την Ιταλία στο ποδόσφαιρο του Εuro 2012, την  ήττα της Μέρκελ στη συνάντηση των Ευρωπαίων ηγετών για τη τύχη του Εuro και την αγανάκτηση των Ευρωπαίων  με τους Γερμανούς, η κα Ευαγγελία Καπετάνου, μας έστειλε την παρακάτω επιστολή του Μίλτου Κουντουρά. Την επιστολή αυτή ο Κουντουράς είχε στείλει στο φίλο του Αριστείδη Δελή στη Μυτιλήνη, από το Μόναχο, όπου βρισκόταν με υποτροφία του Ελληνικού κράτους από το 1923 έως το 1926.  Ήταν η εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που έχει πολλές αναλογίες με τη σημερινή κατάσταση της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης γενικότερα. Η επιστολή παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, αφού αναφέρεται στα διαχρονικά χαρακτηριστικά των Γερμανών, σε εκπαιδευτικά θέματα, και στις κοινωνικές επαφές του Κουντουρά με συμπατριώτες και πνευματικούς ανθρώπους της Μυτιλήνης.

———————————–

Μόναχο 22 Νοεμβρίου 1923

Αγαπητέ Αριστείδη,

Φώναξε στην αρχή, κάνε ό,τι θέλεις, αλλά κατόπι ξέχασέ τα όλα και συγχώρεσέ με. Συγχώρεσέ με, καϋμένε Αριστείδη, όσο αδικαιολόγητος και αν είμαι. Συγχώρεσέ με και μη θελήσεις να μου ανταποδώσεις τα ίσα. Γράψε μου εσύ αμέσως γιατί τα γράμματά σου τα θέλω, πρέπει να είναι συνέχεια του καλοκαιρινού εκείνου ενδιαφέροντός σου – αλλιώς υπάρχει φόβος να πάω χαμένος…

Ας είναι. ΄Εχεις δίκιο ό,τι να πεις. Γιατί δε σου έγραψα τόσον καιρό; Γιατί καθημερινώς ανέβαλλα για να σου τα πω όλα μαζεμένα, Στην αρχή περίμενα να προσανατολιστώ. ΄Υστερα περίμενα ν’ αρχίσουν τα μαθήματα. ΄Ετσι δεν έγραψα σε πολλούς πάρα πολλούς και φέρθηκα παντού με μια γαϊδουριά απαραδειγμάτιστη.

Αλλά κοντά σ’ όλα ήταν και η δυσκολία της αποστολής μιας επιστολής… Το φαντάζεσαι αυτό; Κι όμως – αχ να δεις, Αριστείδη, τι ακατανόητη που είναι τούτη η Γερμανία! Ακατανόητη! Κάτι άλλο: Απογοήτευση, απελπισία. Τέτοιο δυσκίνητο μελέτι δεν έχω ξαναδεί ούτε φαντασθεί ποτέ μου. Εάν πω πώς οι Γερμανοί είναι κουτοί θα φανώ παραδοξολόγος ίσως. Κι όμως είναι αλήθεια. Πώς να σου το περιγράψω; Είναι άπειρα, άπειρα τα χαρακτηριστικά τους. Τα βλέπεις στο λαό, στις δημόσιες υπηρεσίες, στην επιστήμη τους. Ναι και στην Επιστήμη τους. Θέλεις έξαφνα να στείλεις ένα γράμμα; Θα πας σ’ ένα ταχυδρομείο. Στη θυρίδα που πωλούν τα γραμματόσημα θα κρατήσεις ουρά. Μπορεί να περιμένεις μια-δυο ώρες νάρθει η σειρά σου. Τότε θα πεις εκεί ορισμένες φράσεις π.χ. « Ένα γραμματόσημο των τόσων… για την Ελλάδα».

Αν πεις «για την Ελλάδα ένα γραμματόσημο…» είναι αδύνατο να σε καταλάβει ο υπάλληλος. Σαν τα ζώα, σαν τις μηχανές. Κάθεται μισή ώρα να κόψει το γραμματόσημο, να υπολογίσει το ποσό, να σου δώσει ρέστα. ΄Ετσι εγκατέλειψα χίλιες φορές τη σειρά μου από ανυπομονησία. Κ’ έμειναν τα γράμματά μου 4 και 5 μέρες στην τσέπη μου. Αλλά οι Γερμανοί περιμένουν. Υπομονετικοί σα γαδάροι. Κ’ επιτέλους τελειώνουν τη δουλειά τους και προχωρούν με την ίδια επιμονή σ’ άλλη δουλειά. Α! άλλο μελέτι αυτό, που όμως καθόλου δε μ’ ενθουσίασε η πρώτη εμφάνισή του. Ο Ρωμιός σε 10 λεπτά τελειώνει ό,τι ο Γερμανός σε 10 ώρες. Αλλά ύστερα ξαπλώνεται ή χάνει άσκοπα 100 ώρες, ενώ ο Γερμανός ποτέ δε σταματά… Γι’ αυτό δημιούργησαν και δημιουργούν, Σαν τα μυρμήγκια. Χωρίς μεγαλοφυία. Α! η Ελλάδα μας – η σημερινή! μπροστά σ’ αυτούς εδώ είναι ακόμα «χώρα μεγαλοφυίας». Αλλά μεγαλοφυία μεθυσμένη, παραπατούσα, ακατάστατη!

Τα ίδια και στις πολιτικές εκδηλώσεις τους. Να δεις τα συλλαλητήριά τους, κωμωδία. Βάζουν τα φράκα τους, τα παράσημα, με μια χαρτοποιημένη επισημότητα, σα νευρόσπαστα ψεύτικα. ΄Εξαφνα όλοι αυτοί έγιναν τετράδες, τμήματα μ’ επικεφαλής αξιωματικούς. Η μουσική συνοδεύει το μηχανικότατο βήμα τους. Ως και η έκρηξη του ενθουσιασμού τους είναι ότι σ’ εμάς θα μεταφραζόταν με πανδαιμόνιο, λύσσα, κουμπούρα… Αλλά είναι άπειρα, άπειρα τα χαρακτηριστικά τους. Είναι αδύνατο να εξακολουθήσω, γιατί μου φαίνεται σα να προσπαθώ από μια σταγόνα νερού να σου δώσω ιδέα του ωκεανού.

Κι ας έρθουμε στο Πανεπιστήμιο που μας ενδιαφέρει. Τα μαθήματα άρχισαν από τις 2-10 Νοεμβρίου. Είναι ένα θαυμαστό κτίριο για την εσωτερική του διαρρύθμιση. ΄Ισως, όπως λες, το καλύτερο Πανεπιστήμιο – κτίριο – της Γερμανίας (;). Τι πάστρα είναι αυτή παντού! Κι όμως το πατούν χιλιάδες φοιτητές. Τι ωραίες παραδόσεις, χάρμα οφθαλμών και ανέσεις. Αλλά και τι λαβύρινθος – αλλά και πόσοι έτοιμοι κρεμασμένοι παντού οδηγοί! Εγώ μόνος μου τα βρήκα όλα. Πρόχειρα εστιατόρια – γλυκά, σούπες, τσάγια, τσιγάρα – θαυμάσια αποχωρητήρια, απολαυστικότατη θέρμανση…

Και οι καθηγητές; Όχι εξαιρετικά πράγματα! Λίγοι καλοί και πολύ σαβούρα φαίνεται κ’ εδώ… ΄Εχω από καιρό έτοιμο και θα σου στείλω το πρόγραμμα των μαθημάτων. Εκεί σημειώνω όσους παρακολουθώ. Παρακολουθώ;! Ναι – όσο καταλαβαίνω. Εν πρώτοις παρακολουθώ σ’ όλα τα μαθήματα του Heisenberg. Είναι λαμπρός άνθρωπος, γνωριστήκαμε, και μου είναι ευπροσηγορότατος πάντα. ΄Ελαβα μέρος στο φροντιστήριό του. ΄Εχω κλειδί δικό μου και ξημεροβραδυάζομαι στη βιβλιοθήκη του Seminar. Αλλά τι να σου πω! Δε λέει σπουδαία πράγματα. Πολλά για μένα είναι ντροπή να τ’ ακούω, άλλα τα έχω διδάξει στην Εμπορική Σχολή (Ιστορ. Νεοελλ., λογοτ. Νεοελλην.) χίλιες φορές. Αλλά μιλά καθαρά και τον παρακολουθώ ταχτικά. Τώρα ερμηνεύει το θούριο του Ρήγα Φερραίου. Σχολαστική λεξιλογική ερμηνεία, καλή για τους Γερμανούς μόνο. Στο Φροντιστήριο ερμηνεύουμε το «θανατικό της Ρόδου». Κάνει πολλές φορές λάθη που δε μπορώ να τα ελέγξω γιατί δε μπορώ να μιλήσω ακόμη καλά.

΄Επειτα παρακολουθώ τον Becher στη Ψυχολογία, εάν και δεν καταλαβαίνω τίποτε. Επίσης τον Fischer στη Διδακτική. Και τον περίφημό μας Kerschensteiner στη Bildungsorganisation. Αυτούς τους τρεις για τα Παιδαγωγικά. Ο Becher και ο Fischer διδάσκουν σε μεγάλες αίθουσες και τον παρακολουθούν πολλοί – κυρίως τον πρώτο. Ο Kerschensteiner διδάσκει σε μια μικρούλα αίθουσα και τον παρακολουθούν πολύ λίγοι. Μούκανε εντύπωση αυτό. Είναι ένας συμπαθητικός ατημέλητος γέρος και μοιάζει σαν τον ΄Ιψεν ή το Βενιζέλο. Τέλειος δάσκαλος. Η διδασκαλία του είναι κουβέντα, σα σε αγαπητά μωρά. Φαίνεται πως είναι συντηρητικός. Ο Fischer είναι νεότερος και φαίνεται νάναι και ουσιαστικότερος στη διδασκαλία του. Είναι επιστήμονας γερός, φαίνεται.

Αλλά εξόν απ’ αυτούς με τράβηξαν δυο μαθήματα, αν και οι καθηγητές μού είναι όχι πολύ συμπαθητικοί: Για την ιστορία του Γερμ. Θεάτρου. Εκείνος όμως που με γοήτευσε είναι ο Strich. Είναι νεότατος και διδάσκει το γερμανικό λυρισμό από το Hölderlin έως τον Georg. ΄Εχει γράψει δυό πολύ καλά έργα: Το ένα για το γερμαν. Ρωμαντισμό είναι περίφημο και θα το αγοράσω. Τον παρακολουθούν πλήθος φοιτητές στη μεγάλη αίθουσα που διδάσκει. Η διδασκαλία του (από χειρόγραφο) είναι απαγγελία, είναι τραγούδι. Καταλαβαίνει κανείς ό,τι λέει, σα να το διαβάζει ο ίδιος. Ο Στάϊνμετς μού λέει ότι δεν είναι μόνο ρητορικός, αλλά και βαθύς. Πράγματι όσα καταλαβαίνω είναι εξαίρετα. Φαντάζομαι πως και τάλλα θα είναι επίσης καλά.

Αλλά τι να σου πω! Γενικά έχω την εντύπωση ότι πρέπει να έρθει κανείς στη Γερμανία για να δει και ν’ ακούσει διάφορα πράγματα. Θα είναι σπουδαίο αυτό για την κατοπινή μόρφωσή του. Αλλά και να μην έρθει, αυτού μένοντας και διαβάζοντας μπορεί να γίνει μεγάλος… Ακούμε καμιά φορά μεγάλα ονόματα και πράγματα κι όταν τα δεις από κοντά απογοητεύεσαι.

Αχ, Αριστείδη, να ήξερα τα Γερμανικά σου! ΄Η να ήξερα αυτά όσο τα Γαλλικά. Τώρα με κουράζει με απελπίζει η γλώσσα. Σχετικά έκανα αρκετές προόδους κυρίως τον πρώτο μήνα. Αλλά όσο μελετώ τόσο βλέπω ότι μπήκα μέσα σ’ ένα λαβύρινθο που τρομάζω πως θα τον καταχτήσω. Όταν ήρθα βρήκα τον Ευαγγελίδη ύστερα από 4-5 μηνών διαμονή να μη μπορεί ακόμη να αντιληφθεί καλά την ομιλία και να μιλήσει ο ίδιος. Φαντάσου πια εμένα που δεν ήξερα γρυ. Τώρα συνεννοούμαι για οτιδήποτε αλλά τα λέγω όλα λανθασμένα. Τους καθηγητές όταν εντείνω την προσοχή μου τους καταλαβαίνω περίπου (εννοείται είμαι δυό μήνες εδώ και δυό εβδομάδες στο Πανεπιστήμιο!). Αλλά πολλές φορές απελπίζομαι, κουράζομαι, μούρχεται να τρελαθώ από το κακό μου. Πότε θα μπορέσω να διαβάζω ελεύθερα, να μιλώ καλά και να γράφω;

Είναι πολλοί εδώ ένα – δυό χρόνια και δεν τα καταφέρνουν καλά. Αυτό με απελπίζει γιατί δεν είμαι 20 χρονώ παιδάκι πια!

Οι Ευαγγελίδηδες συχνά ασχολούνται με τσάγια και παρόμοιες οικογενειακές φασαρίες. Τους βλέπω συχνά, αν και μου έδειξαν μερικές φορές μια παράξενη ψυχρότητα.

Η Καραϊσκάκη ακολουθεί σχεδόν τα ίδια μ’ εμένα μαθήματα. ΄Εχει το Στάϊνμετς που τη βοηθεί σε όλα.

Από τους πολλούς Ρωμιούς εδώ φοιτητές ένα – δυό είναι καλοί. ΄Ολοι οι άλλοι, πρωτοστατούντων μάλιστα 2-3 Μυτιληνιών, είναι για τα πανηγύρια.

Και η ζωή; Απελπιστική πια, Αριστείδη. Πάει για πάντα η φτήνεια της Γερμανίας. Όλα κανονίζονται με χρυσό μάρκο. Για να φας πρέπει να υπολογίζεις 1,50 – 2 χρυσά μάρκα, δηλαδή 1/3 – 1/2 του δολαρίου. Φορέματα, φαγητά όλα πια απλησίαστα. Από την 1 Δεκεμβρίου ίσως το Παρίσι θα είναι πολύ φθηνότερο. Εδώ θα θέλει πια κανείς 1½ – 2 δολάρια τη μέρα δηλαδή 10-15 λίρες – ακριβότερα δηλαδή από την προπολεμική εποχή. ΄Οσο για τα βιβλία – μην τα ρωτάς. Εκτός από ένα τεράστιο λεξικό του Mayers (18 χρυσόδετοι τόμοι) που πρόλαβα και πήρα στην αρχή για … 1 λίρα, τίποτα άλλο δεν αγόρασα. Αλλά και το λεξικό είναι έκδοση προτελευταία δηλ. 1885 – 90.

Οπωσδήποτε περιμένω να μου στείλεις κατάλογο βιβλίων που να μας ενδιαφέρουν. Γράψε μου σχετικώς για τα βιβλία που θέλεις κ’ εγώ θα φροντίζω να σου στέλνω πληροφορίες, και ή θα τολμώ να τ’ αγοράζω ή θα τα … φυλλομετρώ τουλάχιστο.

Στον κ. Ολύμπιο έγραψα προ πολλού, αλλά δε μου απάντησε. Πες του χαιρετισμούς καθώς και σ’ όλους τους άλλους. Τι γίνεται ο Μπογάζης; Αχ ένα τσιπουράκι πως θα τόπινα! με χταποδάκι! Εδώ μπύρα, μπύρα, φίλε μου και Wurst. Κάποτε ήταν πάμφθηνη, μια εποχή έπινα ένα μποκάλι θαυμαστής μπύρας για 20 – 30- 50, λεπτά!), τώρα έγινε κι αυτή απλησίαστη, αν και είναι πάλι το φθηνότερο πράγμα. Για ένα καφέ π.χ. πληρώνεις κοντά ένα τρισεκατομμύριο (σήμερα) ενώ για μια μπύρα δίνεις μόνο 100 – 200 δισεκατομμύρια.

Ο Βερναρδάκης έμαθα παραιτήθηκε, γιατί; Γράψε μου τους λόγους και τι κάνει.

Στο Μυριβήλη δεν έγραψα ακόμα. Πρέπει να γράψω αυτές τις μέρες παντού.

Χαιρετισμούς πολλούς στη μάννα σου, στην Κυρία σου, στον κουνιάδο σου κ.λ.π.  Φίλησέ μου το γυιό σου.

Με αγάπη,   Mίλτος

Υ.Γ. ΄Εξω θερμοκρασία κάτω από το μηδέν,  5 – 6 βαθμούς, χιόνια πια, άλλο τίποτε.