Η βία στα σχολεία και στην κοινωνία

20 Ιαν 2013 από lk

Η  ΒΙΑ  ΣΤΑ  ΣΧΟΛΕΙΑ  ΚΑΙ  ΣΤΗΝ  ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η Βία δίνει στο άτομο ένα ή περισσότερα πλεονεκτήματα σε σχέση με τους λοιπούς.

Έξαρση της βίας υπάρχει όταν το αναμενόμενο πλεονέκτημα είναι μεγάλο.

Περιορισμός της βίας επιτυγχάνεται και αντιστοιχεί απόλυτα με τις  αναμενόμενες επιπτώσεις που επιφέρει η βίαιη συμπεριφορά.

Τα αναμενόμενα πλεονεκτήματα:

Τα ουσιαστικότερα κίνητρα που συντελούν στην απόφαση ενός ατόμου για βίαιη συμπεριφορά είναι:

1. Η αποτροπή ενός μεγάλου κινδύνου για την ύπαρξή μας (πχ πεδίο μάχης)
2. Η καλοπέραση μας (χαρακτηρίζει και τα πολύ μικρά παιδιά)
3. Το οικονομικό κέρδος (χαρακτηρίζει τους αδίστακτους πλούσιους)
4. Εξεύρεση σεξουαλικού συντρόφου (κοινό για όλα τα όντα)
5. Η κοινωνική και επαγγελματική επιρροή (η βασική αιτία των σκανδάλων που βιώνουμε καθημερινά)
6. Η άνοδος και κυρίως η διατήρηση της Ιεραρχικής θέσης του ατόμου (οι ισχυροί της Γης δεν διστάζουν να αιματοκυλίσουν τους Λαούς προκειμένου να κρατηθούν στην εξουσία).

Τα παραπάνω πλεονεκτήματα αποτελούν μία πυραμίδα, όπου το 1 είναι η βάση της και το 6 η κορυφή. Ως συνήθως για να προχωρήσει το άτομο στην κλίμακα της πυραμίδας, από ένα πλεονέκτημα στο επόμενο, πρέπει να έχει καλύψει απόλυτα το προηγούμενο. Δηλαδή να έχει εξασφαλίσει πχ το Νο 1, πριν ενεργήσει προκειμένου να επιτύχει το πλεονέκτημα Νο 2.

Οι περιοριστικές επιπτώσεις:

Οι επιπτώσεις που περιορίζουν την έξαρση της βίας προέρχονται από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες.

Οι εξωτερικοί παράγοντες αποτελούν την βία των άλλων προς εμάς, ενώ οι εσωτερικοί έχουν συνήθως ψυχολογικό υπόβαθρο.

Η πυραμίδα των επιπτώσεων που είναι ικανές να αναστείλουν την βία έχει ως εξής:

1. Κίνδυνος θανάτου (ο φόβος αποτρέπει κάθε επιβολή βίας από ένα άτομο)
   1. Κοινωνική απόρριψη (αυτό το γειτονόπουλο είναι αλήτης…)
   2. Αποδοχή από τους γύρω (αρκετοί την αποζητούν για να στηρίξουν την αυτοεκτίμησή τους)
   3. Τεμπελιά (που να μπλέξω τώρα)

2. Κίνδυνος φυλάκισης (αποτρέπει τους περισσότερους, αν και για συγκεκριμένους λόγους δεν αποτρέπει κακοποιούς)
3. Ύπαρξη ισχυρότερης βίας από τη δική μας (το παιδί προς τον αυταρχικό πατέρα)
4. Γενική κατακραυγή (ειδικότερα για όσους ασχολούνται με τα κοινά)
5. Επιπτώσεις στην καριέρα μας (στην δουλειά μας δεν τολμάμε να τα βάλουμε με τον διευθυντή)
6. Μέτρια τιμωρία (στέρηση της εξόδου ενός φαντάρου)
7. Πρόστιμο (γνωστό από τα τροχαία παραπτώματα που στρέφονται εις βάρος άλλων κυκλοφορούντων πεζών ή οδηγών)
8. Δημόσια προσβολή (πχ στο λεωφορείο από συνεπιβάτες για βίαιη συμπεριφορά κάποιου)
9. Πρόκληση ντροπής (τι θα πει ο κόσμος …;)

Η πυραμίδα και πάλι από το ισχυρότατο αντικίνητρο βίας, το Νο 1,  που είναι η βάση της πυραμίδας, στο 12 που είναι η κορυφή της, με πολύ χαλαρό αντικίνητρο βίαιης συμπεριφοράς.

Η ευγένεια

Η ευγένεια αποτελεί μια επιλογή που αποσκοπεί στην οικοδόμηση ενός συστήματος που προστατεύει το άτομο από βίαιη ή και απλά από αρνητική συμπεριφορά των «άλλων» απέναντί μας.

Η επίγνωση ότι πάντα θα υπάρχει κάποιος πιο βίαιος, πιο αντικοινωνικός ή πιο αγενής από εμάς, μας αναγκάζει να επιλέξουμε μια ευγενική συμπεριφορά, με την ελπίδα ότι αυτή θα εξαπλωθεί σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, προστατεύοντας τελικά εμάς τους ίδιους.

Την επιλέγουν ως συμπεριφορά έξυπνα άτομα, γι’ αυτό την βρίσκουμε σε προηγμένες κοινωνίες, δεν την βρίσκουμε συχνά σε χωρικούς ή εργάτες, και δεν την συναντάμε σε μικρά παιδιά, αφού αυτά δεν έχουν ακόμα τις απαιτούμενες διανοητικές ικανότητες για να καταλάβουν τον συσχετισμό με την κοινωνική αλληλεξάρτηση.

Η ευγένεια αποτελεί μια δεύτερη, ανεξάρτητη επιλογή, που στοχεύει στην αποκλιμάκωση της βίαιης συμπεριφοράς.

Η ευγένεια είναι η προσπάθειά μας, να απαλλαγούμε από την βία του άλλου, προσφέροντας του, ως δήθεν πλεονέκτημα για εκείνον, την αποδοχή του από τους γύρω.

Η καλοσύνη

Αποτελεί ένα ψυχολογικό αντικίνητρο βίαιης συμπεριφοράς, που προέρχεται από την ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται πως  αισθάνεται ένα άλλο άτομο, όταν βιώνει μια δυσάρεστη κατάσταση και αποδυναμώνεται εάν υπάρχουν λόγοι τιμωρίας του. Παράλληλα η καλοσύνη αντανακλά και τον φόβο ότι το ίδιο «κακό» θα μπορούσε να συμβεί και σε εμάς.

Η ευγένεια και η καλοσύνη ενισχύουν το αντικίνητρο Νο 11.

Οι επιπτώσεις της πληθυσμιακής πυκνότητας.

Τα σημεία της πυραμίδας επιπτώσεων Νο 9, 10 και 11, είναι ισχυρότερα στα χωριά, όπου όλοι γνωρίζονται παρά στην μεγαλούπολη όπου συνήθως υπάρχει ανωνυμία.

Στους δρόμους της μεγαλούπολης βλέπουμε συνήθως τον διπλανό μας για μια μοναδική φορά στη ζωή μας. Έτσι δεν έχει σημασία αν του φερθούμε άσχημα, αφού δεν θα τον ξαναδούμε για να μας ανταποδώσει την καλή ή κακή δική μας συμπεριφορά.

Σε περιπτώσεις βίας στη μεγαλούπολη η βοήθεια των γύρω είναι πρακτικά ανύπαρκτη, όπως αδύνατη είναι και η επέμβαση της αστυνομίας, η οποία λόγω της επικρατούσης ανωνυμίας δεν είναι αποτελεσματική παρά μόνο αν η εμφάνισή της είναι άμεση.

Έτσι ο μόνος φραγμός για επιβολή βίας, μοιάζει να είναι ο κίνδυνος για τυχαία συνάντηση ισχυρότερης βίας.  Μια τέτοια σύγκρουση με ισχυρότερη από την αναμενόμενη βία, μπορεί να οδηγήσει σε απόλυτη έξαρση της βίαιης συμπεριφοράς και να χαθεί ο έλεγχος της κατάστασης. Υπάρχουν παραδείγματα από την Γερμανία, όπου πυροβολήθηκαν οδηγοί σε διαπληκτισμό για μια θέση ολιγόλεπτης στάθμευσης.

Αποτελέσματα της βίας:

Το άτομο διοχετεύει τη βίαιη συμπεριφορά του προς τα εκεί όπου μπορεί να την εφαρμόσει χωρίς επιπτώσεις, αλλά υποτάσσεται συνήθως στην μεγαλύτερη βία.

Οι Γερμανοί χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά αυτή ως «ποδηλάτη»: Προς τα κάτω ποδοπατεί και προς τα επάνω υποκλίνεται.

Η βία γεννάει βία.

Πρέπει να ελέγξουμε, μήπως ο βίαιος άνθρωπος βιώνει και ο ίδιος καθημερινή βία από την κοινωνία ή από τους γύρω του, σε ποιο βαθμό και σε τι, προκειμένου να κρίνουμε τη συμπεριφορά ενός μαθητή ή μιας μητέρας που κακοποιεί ή και σκοτώνει το παιδί της.

Όταν ο κοινωνικός περίγυρος δεν παρέχει άλλον τρόπο  επικράτησης του ατόμου παρά μόνο τη βία, ενώ ταυτόχρονα οι βαρύτατες επιπτώσεις την απαγορεύουν, τότε δημιουργείται frustration, ή οποία οδηγεί, είτε σε απελπισία και απόρριψη των πάντων, είτε σε ακραία βία, με όποιο κόστος και αν υπάρξει. Αυτού του είδους οι συμπεριφορές μας είναι γνωστές από απόλυτα αδιάφορους μαθητές ή από άλλους που σε πρόσφατα παραδείγματα παίρνουν ένα όπλο και σκοτώνουν όποιον μαθητή  και καθηγητή βρεθεί μπροστά τους.

Βία είναι :

• Η έλλειψη χρημάτων
• Η πείνα
• Η ανεργία
• Η μη αποδοχή από τους άλλους
• Η έλλειψη καταλύματος
• Η ανυπαρξία υγειονομικής περίθαλψης
• Η απουσία φίλων
• Το ζοφερό μέλλον

Ο Μπρέχτ (σε ελεύθερη απόδωση) λέει ότι …. «επιτρέπεται να σκοτώσεις έναν άνθρωπο με κάποιον από τους παραπάνω τρόπους και δεν θα τιμωρηθείς, όσο δεν τον σκοτώσεις με ένα όπλο».

Προώθηση της βίας από τη διαφήμιση και το κράτος.

Η παγκοσμιοποίηση θέλει τη βία.

Γι’ αυτό την συντηρεί με τους παρακάτω τρόπους:

Μεγάλες πόλεις

• Ανεργία
• Έλλειψη χρημάτων (χαμηλά ημερομίσθια, μικρή σύνταξη, οικονομική εξαθλίωση)
• Τηλεοπτικές και κινηματογραφικές ταινίες με εικόνες φοβερής βίας (δίδαγμα: ο πιο βίαιος επικρατεί)
• Προωθεί τα κάθε είδους όπλα (αλυσίδες, σπρέϊ, μαχαίρια, μποξ, Kung Fu, Karate, κλπ)  [μάθατε ποτέ κάτι για σχολές  ευγένειας;]
• Πάταξη διαδηλώσεων με τρόπους που γεννούν κοινωνική βία.
• Αποδοχή των βίαιων ισχυρών και τιμωρία των αδυνάτων (πχ φυλάκιση του δάσκαλου κολύμβησης)
• Κρατική έξαρση βίας (εκτέλεση μαθητή Γρηγορόπουλου)
• Να μη μπορείς να βρεις το δίκιο σου.
• Προστασία των «προσωπικών δεδομένων» των κακοποιών, αντί να τους δείχνουν για παραδειγματισμό, αλλά και για να τους αποφεύγουμε. (προσπαθούν δηλαδή με αυτόν τον τρόπο να οξύνουν το πρόβλημα των μεγαλουπόλεων, όπου σε αντίθεση με τις ολιγάριθμες κοινωνίες των χωριών επικρατεί ανωνυμία)
• Η γνώση ότι η εξουσία επιτρέπει στους «δικούς» της ότι απαγορεύεται στους πολίτες.
• Αποδοχή ότι ο ισχυρός επιτρέπεται να σκοτώνει για να σφετεριστεί τον ορυκτό πλούτο του άλλου.

Διοικητικοί τρόποι περιορισμού της βίας.

 Eαν πέραν της βίας, ως τρόπος επίτευξης των στόχων της πυραμίδας, υπάρχει μια μόνο εναλλακτική διέξοδος (πχ η ανάνειξη του ατόμου μέσω του αθλητισμού) αυτός που δεν έχει τις απαιτούμενες ικανότητες θα προσπαθήσει να επιβληθεί με την μόνη πλέον επιλογή που του απομένει : την βία.

Αν ούτε και με τη βία δεν μπορεί να υπερτερήσει, τότε επέρχεται η frustration.

Όσο δηλαδή λιγότερες είναι οι εναλλακτικές λύσεις, τόσο περισσότερο καλλιεργείται ως διέξοδος η επιλογή της βίας.

Πρέπει επομένως να προσφέρουμε όσο γίνεται περισσότερες εναλλακτικές λύσεις κοινωνικής επικράτησης, σε όλα τα άτομα της κοινωνίας, για να μετριάσουμε ή να αποκλείσουμε τη χρήση βίας. Αυτό ισχύει για όλους, ιδιαίτερα όμως για τα παιδιά, που στερούνται εμπειρίας ζωής και δεν έχουν ζήσει πολλά αρνητικά βιώματα, ώστε να είναι προσεκτικά στις επιλογές τους.

Εναλλακτικοί τρόποι προβολής.

Τα αναμενόμενα πλεονεκτήματα

Για να αποτρέψουμε την επιλογή της βίας από τους μαθητές, ως τρόπο ατομικής προβολής και επίτευξης των προσωπικών τους στόχων, πρέπει να τους προσφέρουμε εναλλακτικές λύσεις.

Ας θεωρηθεί ως δεδομένο ότι οι περισσότεροι μαθητές έχουν καλύψει τα 6 πρώτα πλεονεκτήματα της πυραμίδας και επικεντρώνονται στα επόμενα δηλαδή στο,

Την εξεύρεση σεξουαλικού συντρόφου

1. Την κοινωνική και επαγγελματική επιρροή
2. Την άνοδο και διατήρηση μιας Ιεραρχικής θέσης στην ομάδα

…. και ας προσφέρουμε εναλλακτικούς τρόπους προώθησης των επιλογών των μαθητών.

Σύμφωνα με τα παραπάνω αναφερθέντα πρέπει όμως να υπάρχουν και κυρώσεις όταν διαπιστώνεται βία, αφού χωρίς κάποια από τις περιοριστικές επιπτώσεις που αναφέρθηκαν, ο καθένας τείνει προς βίαιες συμπεριφορές.

Βέβαια θα έπρεπε να προσπαθήσουμε πρώτα να εξαλείψουμε και την κοινωνική ή ενδοοικογενειακή βία, που ενδεχομένως τα παιδιά βιώνουν στην καθημερινότητά τους.

Επειδή αυτό δεν είναι πάντα δυνατό, αλλά μάλλον σπάνια είναι εφικτό, πρέπει να τα απομονώσουμε ψυχολογικά από την εξωτερική, κοινωνική βία, προσφέροντάς τους το σχολείο, ως ένα  δικό τους, καλύτερο και προστατευμένο περιβάλλον, στο οποίο μπορούν να προβληθούν κοινωνικά και στο οποίο δεν επιτρέπεται στον καθένα η πρόσβαση.  Παράλληλα πρέπει να υπάρχει και η δυνατότητα αποπομπής από το σχολικό αυτό προστατευμένο περιβάλλον, όσων μαθητών παρουσιάζουν βίαιη συμπεριφορά, ως μια εξειδικευμένη περιοριστική επίπτωση.

Παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά μερικές από τους εναλλακτικούς τρόπους κοινωνικής επιβολής ενός μαθητή στο σχολικό του περιβάλλον.

Ορισμένοι από αυτούς (*) μπορούν να προστεθούν στις πολλές επιλογές που θα αποτελέσουν την εναλλακτική μέθοδο  επίτευξης των στόχων των μαθητών για να περιορίσουν έτσι τη βίαιη συμπεριφορά τους στα σχολεία.

Οι καλοί βαθμοί στα μαθήματα (*)

• Οι επιδώσεις στη μουσική ή στο χορό (*)
• Το να είναι πλούσιος ο πατέρας
• Το να έχει γίνει αποδεκτός ως ο «τρελός» της παρέας
• Επιδόσεις στη μηχανοκίνηση
• Να είναι ο αστείος ή αυτός που λέει τα ανέκδοτα στην παρέα (*)
• Να τον θαυμάζουν για τις γνώσεις του στα Computer (*)
• Η κοινωνική θέση του πατέρα (πχ παιδιά υπουργών)
• Η επισκευαστική και χειροτεχνική ικανότητα (*)

Ο δάσκαλος μπορεί να διευκολύνει το παιχνίδι αυτό της κοινωνικής επιβολής δημιουργώντας ομάδες χορού, μαθητική ορχήστρα, επαινώντας τον καλό μαθητή, αλλά και τον αστείο της παρέας και ζητώντας του κατά καιρούς να πει το πρόσφατο ανέκδοτο.  Μπορεί επίσης να οργανώσει μια ώρα ενημέρωσης στους υπολογιστές, με εισηγητή τον καλύτερο μαθητή στα Computer ή ένα δίωρο σεμινάριο για τα μηχανάκια, από μαθητή και πάλι. Τέλος μπορεί να επιτρέψει οργανωμένα Grafity σε επιλεγμένα σημεία του σχολείου (Πολυκλαδικό Λύκειο «Μίλτος Κουντουράς»)

Πάντα όμως πέραν από τις διεξόδους πρέπει να υπάρχουν και επιπτώσεις για βίαιη συμπεριφορά, χωρίς τις οποίες ο βίαιος θα πλεονεκτεί και οι πράοι θα μειονεκτούν στο διηνεκές.

Λίνος Κουντουράς                                        Μάρτης 2010